Câu chuyện cảm động về miếu bà Phi Yến

Gió đưa cây cải về trời 

Rau răm ở lại chịu đời đắng cay

Hai câu hát trên nghe qua rất quen thuộc với người dân Việt Nam. Tuy nhiên, nguồn gốc của nó thì không phải ai cũng biết. Và đặc biệt hơn, câu hát này gắn liền với một địa danh nổi tiếng ở Côn Đảo đó là Miếu Bà Phi Yến.

Bà Phi Yến, tục gọi là Lê Thị Răm, là vợ thứ của chúa Nguyễn Ánh (Nguyễn Phúc Ánh). Năm 1783, Chúa Nguyễn Ánh cùng với bà Phi Yến và con trai là hoàng tử Cải (Con trai của bà Phi Yến và chúa Nguyễn Ánh) cùng nhau trốn ra Côn Đảo. Lúc này, vì Nguyễn Ánh thất bại liên tục trước quân Tây Sơn, nên ông có ý định đem hoàng tử Cải đến Pháp làm con tin để xin Pháp xuất quân cứu viện. Bà Phi Yến không bằng lòng và khuyên Nguyễn Ánh không nên cậy nhờ sức mạnh người ngoài mà giải quyết vấn đề nội bộ, không nên cõng rắn cắn gà nhà. Không ngờ, những lời khuyên chí tình, chí nghĩa ấy của bà Phi Yến bị nghi ngờ là có ẩn ý thông đồng với Tây Sơn và Nguyễn Ánh đã nổi trận lôi đình, biệt giam bà Phi Yến trong động đá ở một hòn đảo hoang vắng.

Về phần Nguyễn Ánh, sau khi nghe tin quân Tây Sơn sắp tràn ra đảo, ông đã cùng cung quyến và đám người tùy tùng xuống thuyền chạy ra đảo Phú Quốc. Thuyền sắp nhổ neo, hoàng tử Cải (con của bà Phi Yến và chúa Nguyễn Anh) lúc bấy giờ mới chỉ vừa 5 tuổi, không thấy mẹ đâu nên khóc lóc thảm thiết, đòi được gặp mẹ. Biết tin mẹ bị giam cầm, cậu bé kêu gào phải để cho mẹ cùng đi hoặc để cho cậu được ở lại với mẹ. Yêu cầu của hoàng tử Cải không được bố chấp nhận và trong cơn nóng giận mất hết tính người, Nguyễn Ánh đã xách đầu con ném xuống biển. Hoàng tử Cải chết, xác cậu nằm lại ở bãi San hô và người dân trong làng Cỏ ống đã đem thi thể cậu chôn giữa một khu rừng gần bãi Đầm Trầu.

Phần bà Phi Yến, sau khi được dân làng giải cứu và biết tin con trai mình đã mất, bà vô cùng đau xót. Bà đứng hoài trước mộ con và khóc, tình cảnh thật thương tâm. Dân làng chứng kiến cảnh tình trước mắt, họ hát ví:

“Gió đưa cây Cải về trời
Rau Răm ở lại chịu đời đắng cay”

“Cải” ở đây tức là hoàng tử Cải, “Răm” là tên tục của bà Phi Yến.

Tuy nhiên, câu chuyện về cuộc đời của Bà Phi Yến không dừng lại ở đó. Người dân Côn Đảo kể rằng, sau khi xây mồ cho hoàng tử Cải, bà Phi Yến vẫn ở vậy. Cho đến một hôm, làng An Hải có cuộc đàn chay rất lớn và ban hội tề làng An Hải đã cử một bô lão cùng 4 dân phu đến tận làng Cỏ Ống để thỉnh bà về. Bà Phi Yến được bố trí nghỉ ngơi trong một gian phòng đặc biệt. Trước nhan sắc tuyệt trần và tươi thắm của bà, tên đồ tể của làng An Hải là Biện Thi đã không ngăn nổi lửa lòng tà dục, dẫn đến làm liều. Chờ lúc bà đang ngon giấc, Biện Thi giả say rồi lén chui vào phòng bà. Khi hắn đụng đến cánh tay thì bà Phi Yến giật mình thức dậy và tri hô cho dân làng tóm cổ. Tủi nhục, dù tên đồ tể Biện Thi chỉ mới động đến cánh tay, bà Phi Yến đã tự chặt đứt cánh tay rồi sau đó liều mình tự vẫn để vẹn toàn danh tiết.

Sự trung trinh, ái quốc của đức bà Phi Yến cùng sự chí hiếu của hoàng tử Cải đã được dân làng ở Côn Đảo ghi nhận và quý trọng. Họ xây dựng và chăm chút cho miếu Bà (tức Bà Phi Yến), miếu Cậu (tức hoàng tử Cải) với nhang khói và những chuyến viếng thăm thường xuyên. Ngày nay, du khách ra Côn Đảo, sau khi ghé thăm nghĩa trang hàng Dương, đền thờ Võ Thị Sáu, các khu trại tù trong kháng chiến thì Miếu Bà, Miếu Cậu là nơi họ hay lui tới để bày tỏ một tấm lòng.