Thành cổ Tà Cơn

Ở Bình Định, sông Côn được coi là “Dòng sông vương triều” bởi nó gắn liền với các cuộc khởi nghĩa vang dội của những người áo vải. Thượng nguồn sông Côn miền Tây Sơn thượng đạo chính là nơi lưu giữ nhiều huyền thoại về anh em nhà Tây Sơn và một trong những điều thu hút nhất đó là câu chuyện về thành cổ Tà Cơn thuộc làng Kon Blo, nằm sâu trong cánh rừng ở Vĩnh Sơn, Vĩnh Thạnh, Bình Định. Trải qua hàng trăm năm tồn tại, đến nay khu tường thành cổ kính được ghép bằng đá phiến này đã phủ đầy rong rêu và gần như đã ngủ vùi trong huyền thoại. Có truyền thuyết kể lại rằng: “Ngày xưa trong làng có nàng Hơ-bia xinh đẹp và thông minh sẵn có nên thần núi đem lòng yêu mến và muốn lấy nàng làm vợ. Do diện mạo của thần núi quá xấu xí nên nàng Hơ-bia không đồng ý nên bị đội quân của thần núi kéo đến. Nhờ có trí thông minh, nàng Hơ-bia bày ra 3 “chiêu” hóc búa để thử thách thần núi, đó là lấy nước đổ vào gùi làm sao cho nước đừng chảy; lấy vỏ chuối đem trồng cho mọc thành cây; cuối cùng là đưa con gà ra chặt đầu đem phơi khô mà gà vẫn sống. Nếu thần núi làm được thì nàng sẽ chấp nhận làm vợ. Kết quả cả ba điều thần núi đều làm được và rồi hai người thành vợ thành chồng, cùng nhau xây nên thành Tà Cơn này”. Đó là truyền thuyết, còn nhiều người dân tại địa phương lại cho rằng “thành cổ Tà Cơn do anh em nhà Tây Sơn xây dựng nên từ thời kỳ đầu cuộc khởi nghĩa”. Khi 3 anh em nhà Nguyễn phất cờ khởi nghĩa, được người dân Ba Na đi theo rất đông, nên có khả năng đã cùng dựng nên thành đá này để làm cứ điểm hoạt động. Tương truyền, ngày trước thành cổ có một miệng hang rất lớn, là nơi trú đóng của những người nông dân theo phong trào Tây Sơn, lấy nơi đây làm căn cứ địa để chuẩn bị cho những cuộc khởi nghĩa với chiến thắng lừng lẫy, vang dội trong sử sách. Sau này, hang núi ấy được người dân trong vùng sử dụng, đưa gia súc vào để tránh mưa bão. Qua thời gian, nay miệng hang đã bị sụp đổ và lấp kín, thành Tà Cơn chỉ còn lại những vách đá cao ngất phủ rêu phong, ôm lượn quanh núi trơ trọi với thời gian.  Từ làng Kon Blo đi gần 4km mới đến được chân núi Vĩnh Sơn. Từ đây, muốn đến được thành Tà Cơn chỉ còn một cách là đi theo con đường mòn nằm vắt vẻo giữa rừng nguyên sinh, lối đi nằm dưới những gốc cây cổ thụ to đến 4 – 5 người ôm. Con đường cao dần, cao dần giữa lòng rừng nguyên sinh hun hút, cho đến lúc nghe được tiếng thác đổ và quay sang hướng Đông thì có những nấc thang bằng đá cao chót vót, đấy là lưng thành. Đi tiếp một vòng thì vô số những tảng đá lớn nằm chất chồng lẫn nhau và cuối cùng thì thành cổ Tà Cơn cũng sừng sững hiện ra trước mặt. Từ trên đỉnh thành nhìn xuống là những hố sâu rợn ngợp. Những phiến đá khổng lồ nhiều cạnh vuông vắn trơn nhẵn được xếp chồng lên nhau tạo cảm giác kỳ thú, bí hiểm. Phía đầu thành có một hang đá sâu hoắm và tối đen, đó chính là con đường bí mật dẫn đến thung lũng dưới chân thành, nơi chứa đựng những bí ẩn chưa ai khám phá được. Tường thành là những khối đá sa thạch lớn, hình trụ được xếp ngay ngắn chồng lên nhau cao tới 20 - 30m. Khoảng nối giữa hai phiến đá khít chặt, rất giống với lối xây dựng quen thuộc trong các kiến trúc đền đài ở đất nước Campuchia thời kỳ Angkor. Rải rác đây đó là những gốc cổ thụ khổng lồ nhả rễ ôm kín lấy tường thành, cũng giống như những cây nuốt đền trong các di tích Angkor. Bức tường đá sừng sững, bao quanh núi tạo nên vẻ kì vĩ của khu thành cổ. Tà Cơn vẫn là một bí ẩn của lịch sử chưa được đánh thức. Đường đến thành cổ Tà Cơn:  Từ thành phố Hồ Chí Minh đi theo quốc lộ 1A về phía bắc khoảng 649km đến thành phố Qui Nhơn. Từ đây đi theo quốc lộ 19 khoảng 80km đến Đồng Vắt sau đó rẽ phải đi theo tỉnh lộ 637 khoảng 70km đến làng Kon Blo - Vĩnh Sơn – Vĩnh Thạnh. Đến đây du khách sẽ được người dân địa phương chỉ đường đến thành cổ Tà Cơn.  Phạm Phương biên tập (Nguồn: Trung tâm Thông tin du lịch)